Route Oude Rijn – Nieuwkoopse Plassen
Rijnlandse vaarroutes | Circa 51 km
Route en knooppunten:
- Alphen a/d Rijn (Oude Rijn)
- Zwammerdam/beeld Keizer Frederik Barbarossa
- Ottertunnels
- Ziendesluis
- Nieuwkoopse plassen
- Noordeinderplas/zwemwater
- De Meijegraslanden
- Defosfateren van ‘De Pot’
- Slikkerdammersluis
- Kollensloot
- Kromme Mijdrecht
- Westveense molen
- Amstel-Drechtkanaal links
- Tolhuissluis
- Drecht
- Oude wetering
- Braassemermeer
- Heimanswetering
- Oude Rijn
1 Alphen a/d Rijn (Oude Rijn)
De Oude Rijn is een 52 kilometer lange rivier die vanaf de vroege middeleeuwen een belangrijke rol heeft gespeeld bij de ontginning van het veen en het ontstaan van het polderlandschap. De rivier zorgde voor de afvoer van het water uit de veengebieden tussen Utrecht en Leiden. Door het graven van evenwijdig lopende sloten werd het veen ontwaterd. Hierdoor werd op lange stroken grond tussen de sloten landbouw mogelijk. Op de kop van de percelen bouwden de ontginners boerderijen Zo ontstonden de lange lintdorpen langs de Oude Rijn.
2 Zwammerdam/ beeld Keizer Frederik Barbarossa
Zwammerdam is een dorp in de gemeente Alphen aan de Rijn dat in de 12 eeuw een belangrijke rol heeft gespeeld rondom de waterbeheersing voor zowel Utrecht als Leiden.
Op het kruispunt van de Oude Rijn en de Ziende staat het standbeeld van Keizer Frederik I van Hohenstaufen (1123-1190. Het beeld is gemaakt door Theo van der Nahmer en geplaatst in 1965 vanwege de viering van 800 jaar betrekkingen tussen Holland en Utrecht op waterstaatkundig gebied. Frederik I van Hohenstaufen, bijgenaamd Barbarossa: ‘met de rode baard’, was Rooms-koning van 1152 tot 1190 en keizer van 1155 tot 1190. Hij bemiddelde tussen Floris III, graaf van Holland, en Godfried van Rhenen, bisschop van Utrecht.
Floris III had de Rijn bij Zwammerdam afgesloten met een dam om wateroverlast tegen te gaan door verstopping van de Rijnmond bij Katwijk. De verstopping werd veroorzaakt door ontginningen van het veengebied. Deze Zwadenburgdam of Zwammerdam hield het water buiten Holland, tot nadeel van de bewoners aan de Utrechtse kant. Die beklaagden zich bij de Duitse keizer en kregen gelijk. In 1165 beval keizer Frederik Barbarossa de graaf van Holland de dam te verwijderen. Dit leidde tot een compromis: er werd een opening in de dam gemaakt en de partijen moesten elk een kant van de damopening onderhouden. Over de opening in de dam werd een eenvoudige brug gelegd.
We varen links de Ziende op.
3 Ottertunnels
Rijnland doet er alles aan om de waterkwaliteit en ecologie in haar beheergebied te verbeteren. Het vergroten van biodiversiteit is daarvoor essentieel. Na jaren is de otter weer teruggekeerd en de afgelopen jaren zijn er meerdere otters in het gebied rondom de Nieuwkoopse Plassen en aangrenzende wateren gespot. Het gebied geldt als ‘kraamkamer’ voor otters in West-Nederland. De dieren verplaatsen zich vanuit Nieuwkoop naar omliggende polders en natuurgebieden en stuiten dan op gevaarlijke autowegen. Daarom zijn er op diverse plekken ottertunnels onder de Ziendeweg gemaakt, zodat de otters veilig kunnen bewegen binnen het gebied.
Links aanhouden waar we een klein stukje de Meije opvaren richting de Ziendesluis.
4 Ziendesluis
De Ziendesluis is gebouwd in de eerste helft van de 17e eeuw, waarschijnlijk bij de totstandkoming van de polder Nieuwkoop en Noorden in 1632. De sluis werd gebouwd om scheepvaartverkeer mogelijk te maken tussen de polder en de Oude Rijn. Turf was toen het meest vervoerde product. Als gevolg van de vroegere turfwinning wordt een groot deel van de polder Nieuwkoop en Noorden nu ingenomen door de Nieuwkoopse plassen. De Ziendesluis is sinds haar bouw diverse keren vernieuwd. In 1955-1956 is de oude houten sluis vervangen door de huidige sluis van beton met stalen deuren. Deze stalen deuren werden in 1990 gerenoveerd omdat zij veel fosfaat houdend lekwater doorlieten. In 2019 is de sluis wederom geheel gerenoveerd en in de loop van 2020 is er een nieuw bedieningsgebouw gebouwd.
Na de Ziendesluis varen we rechtdoor de Ziendevaart op tot het einde waar de vaart in tweeën splitst. Daar houden we rechts aan en varen aan het eind links richting de Nieuwkoopse plassen.
Voor toegang tot de Nieuwkoopse plassen moet er bij de gemeente een vergunning worden aangevraagd. Dit kan via internet of via de ticketautomaten die bij beide sluizen staan.
5 Nieuwkoopse plassen
De Nieuwkoopse Plassen is een natuurgebied van 1400 ha. Ruim 1000 ha daarvan is eigendom van de Vereniging Natuurmonumenten. De plassen zijn vanaf de 16e eeuw ontstaan door vervening van het gebied. Van oudsher waren de wateren in de polders en de plassen in de veenweidegebieden helder en schoon. In en om de plassen leefden veel verschillende waterplanten, vissen en andere waterdieren.
Vanaf 1930 kwamen meer mensen rond de plassen wonen en werd de landbouw intensiever. Door een toename van voedingsstoffen, legakker grond (veen) die in het water terechtkwam, toevoer van water uit andere gebieden, veenrot en veel hard beschoeide kanten veranderden de Nieuwkoopse plassen in de loop der jaren in troebele, ecologisch verarmde wateren.
De afgelopen jaren is er hard gewerkt aan verbetering van de waterkwaliteit met diverse maatregelen.
6 Noordeinderplas/ zwemwater
Op warme dagen is de verleiding groot om in open water te zwemmen of varen. Dit kan niet overal. Maar de Nieuwkoopse Plassen, waar de Noordeinderplas onderdeel van is, behoort tot een van de ruim 40 officiële zwemwaterlocaties die Rijnlands gebied telt. Op deze locaties onderzoeken we regelmatig of water geschikt is als zwemwater en brengen advies uit aan provincie Zuid-Holland die toezichthouder is op de zwemwaterkwaliteit. Met de metingen van Rijnland en Rijkswaterstaat bepaalt de provincie of de zwemwaterkwaliteit aan de gestelde eisen voldoet en geeft waarschuwingen of een negatief zwemadvies.
Via de Noordeinderplas houden we rechts aan en varen we via de Maarten Vrekenwei richting de Kaderwetering.
7 De Meijegraslanden
Diverse sloten verbinden het gebied Meijegraslanden met de Nieuwkoopse Plassen. Met 14 dammen en doorvaarbare stuwen heeft Rijnland het gebied geïsoleerd. Het voedselrijke water uit de Meijegraslanden kan zich nu enkel nog minimaal vermengen met het water van het plassengebied. Dit komt de waterkwaliteit ten goede.
In 2024 moet een deel van de Meijegraslanden ingericht zijn om ruimte te bieden aan zeldzame dieren en planten. Er wordt een rietmoeras aangelegd om een broedplek te creëren voor bijvoorbeeld de roerdomp, een schuwe moerasvogel.
8 Defosfateren van ‘De Pot’
Links van de Kadewetering bevindt zich het natuurgebied ‘De Pot’. In dit gebied zorgt de aalscholverkolonie voor de grootste bron van voedingsstoffen in het water, namelijk door de vogelpoep die erin terechtkomt. Dat is niet altijd goed vanwege het hoge fosfaat. De bron daarvan kunnen we natuurlijk niet aanpakken maar de effecten ervan wel. Met twee defosfateringsinstallaties in het gebied, onder meer bij Ziendesluis, halen we het fosfaat uit het water. Ook hebben we op strategische plekken legakkers hersteld en aangelegd, waardoor de stroming die de installatie creëert, effect heeft in het hele gebied ‘De Pot’. Ook is het gebied nu grotendeels geïsoleerd van de rest van de plassen, waardoor we vermenging van relatief vies en schoon water tegengaan.
9 Slikkerdammersluis
Deze sluis ligt in het meest oostelijke deel van de grens tussen Rijnland en de Stichtse Rijnlanden. Oostelijk ligt de kadewetering (Rijnland) en westelijk de Kollensloot (Stichtse Rijnlanden).
Stremming heeft plaatsgevonden tot 13 mei van dit jaar omdat de sluisdeuren vervangen moesten worden.
Voorbij de Slikkendammersluis varen we de Kollensloot op om vervolgens linksaf de Kromme Mijdrecht op te varen.
10 Kollensloot
De Kollenwetering of Kollensloot is een korte vaart in Nederland die de Grecht vanaf de Kollenbrug verbindt met de Nieuwkoopse plassen bij de sluis in Woerdense Verlaat. Hier loopt de N463 langs de bebouwing van het dorp.
11 Kromme Mijdrecht
De rivier de Kromme Mijdrecht vormt grotendeels de grens tussen Utrecht en Zuid-Holland. De rivier loopt vanaf de Grecht bij Woerdense Verlaat tot aan de Amstel bij Amstelhoek. Vroeger gebruikten schippers de rivier voor het afvoeren van water uit het veengebied. Naast afvoer van water, werd de rivier ook gebruikt als handelsroute naar Amsterdam.
Tegenwoordig is de rivier nog steeds belangrijk voor de afvoer van water. De Kromme Mijdrecht voert water af in de naastgelegen polders. Door het zakken van die polders ligt de rivier ruim 1,5 meter hoger. Daarom zijn er twee gemalen gebouwd: Zevenhoven en Noordse Buurt. Deze gemalen pompen het water uit de polders naar de rivier. Via de Kromme Mijdrecht stroomt ook het water van de Bijleveld en de Geer naar de Amstel.
De Kromme Mijdrecht kronkelt door het landschap. Maar het zuidelijke deel is juist recht. Dat komt doordat dit deel is uitgegraven in 1370. Sindsdien sluit de rivier aan bij de Grecht. Om het verschil in waterhoogte op te lossen, werd er een dam aangelegd.
De dam werd vervangen door een sluis. Door de sluis verbeterde de vaarroute tussen Woerden en Amsterdam. Voor Woerden was dit belangrijk, omdat de stad veel handelde met Amsterdam.
12 Westveense molen
De Westveense Molen is een poldermolen uit 1676 in Woerdense Verlaat. Mogelijk is de molen al ouder en stamt uit 1647. In 1672 zijn er vijf poldermolens verwoest door brand. Bouwjaar 1676 is zeer aannemelijk voor de huidige molen. De molen is gebouwd om de polder Westveen te bemalen. Tot 1976 heeft deze molen zelfstandig een gebied van ongeveer 145 ha bemalen. De molen is volledig gerestaureerd en sinds 2010 weer te bezichtigen.
13 Amstel-Drechtkanaal links
Het Amstel-Drechtkanaal verbindt de rivier Drecht en het Aarkanaal met de rivier de Amstel. Een deel van dit kanaal vormt de grens tussen Noord- en Zuid-Holland en Utrecht. Rond 1825 is het kanaal gegraven op initiatief van Koning Willem I. Hij wilde dat er grotere schepen konden varen tussen Noord- en Zuid-Holland. In dit kanaal ligt ook de Tolhuissluis.
14 Tolhuissluis
Deze schutsluis verbindt het Amstel-Drechtkanaal met de Drecht en het Aarkanaal. De sluis ligt bij Nieuwveen.
De sluis is in 1823 gebouwd op initiatief van koning Willem I en verving de sluizen aan de Bilderdam en bij de Kattenbrug en overbrugde het peilverschil tussen de toenmalige hoogheemraadschappen Rijnland en Amstelland. Het Tolhuis lag vanouds in Calslagen (Kalslagen). Sinds het verleggen van de provinciegrens en de verdeling van het voormalige ambacht in 1864 behoort de sluis bij Uithoorn.
15 Drecht
De Drecht is een rivier die vandaag de dag door Kaag en Braasem stroomt maar oorspronkelijk tot voorbij Uithoorn doorliep en samen met de Kromme Mijdrecht de Amstel vormde. Uit de Drecht is rond 1825 ook het Amstel-Drechtkanaal ontstaan.
16 Oude wetering
Vanaf de Drecht varen we richting Oude Wetering, een dorp dat stamt uit ongeveer 1324. Vandaag de dag is het samen met Roelofarendsveen de grootste dorpskern van Kaag en Braassem. Begin 20e eeuw liep er nog een spoorlijn langs Oude Wetering inclusief station daar. Het water wordt tegenwoordig “De Wetering” genoemd en het loopt tussen de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder en het Braassemermeer.
17 Braassemermeer
We komen aan bij de Braassem, zoals het Braassemermeer bekend staat bij de plaatselijke bewoners. Het meer heeft een grootte van 425 ha. In 1296 stond het bekend als ‘die Mere van Rinsaterwald’, zoals het naastgelegen Rijnsaterwoude toen heette.
Het Braassemermeer is verbonden met Paddegat via de Wijde Aa en de Oude Wetering. Het meer is verbonden met de Ringvaart via de Oude Wetering. De scheepvaartroute van de Oude Rijn loopt daarmee via de Braassem naar de Oudewetering.
Vanaf 2021/2022 wordt er actief gewerkt aan maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Dit komt de biodiversiteit in het Braassemermeer ten goede. Een goede waterkwaliteit zorgt voor helderder water, waardoor zonlicht kan doordringen en oever- en waterplanten meer kans krijgen om te groeien en overleven. Als planten rijkelijk en voldoende gevarieerd voorkomen, leidt dit tot een gevarieerder dierenleven om en in het meer.
18 Heimanswetering
De Heimanswetering is een vaarweg in Alphen aan den Rijn in Zuid-Holland. De vaarweg loopt vanaf de Oude Rijn bij Alphen aan den Rijn noordwaarts tot aan de zuidelijkste huizen van het dorp Woubrugge.
De Heimanswetering is een belangrijk boezemwater binnen het Hoogheemraadschap van Rijnland en heeft een gemiddeld waterpeil van ca. 60 cm beneden NAP. De wetering is onderdeel van de Staande Mastroute (SMR) van Zeeland via het IJsselmeer naar Delfzijl. De SMR is een doorgaande vaarroute voor zeil- en motorboten met een masthoogte van meer dan 6 meter. De route biedt een veilig alternatief voor de route buitenom over de Noordzee. En maakt dit zo ook één van de drukste pleziervaartroutes van Nederland is.
De wetering werd rond 1200 gegraven voor de afvoer van het afgegraven veen uit het gebied. De Heimanswetering was de verbinding tussen het Leidsche Meer, waarvan alleen het huidige Braassemermeer nog over is, en de Oude Rijn.
Rond 1660 werd de Nieuwe Vaart gegraven. Dit om de vaarweg tussen Gouda en Amsterdam korter te maken. Dit kanaal kwam ter hoogte van de tegenwoordige Zegerplas in de Kromme Aar. Vele schippers kozen voor de nieuwe route richting de Amstel door Ter Aar. Doordoor werd de Heimanswetering een minder drukke vaarroute. Maar door de groei van het transport in Nederland rond 1920 werd de Heimanswetering weer drukker bevaren. Uiteindelijk is het kanaal begin jaren vijftig uitgediept en werd de Heimanswetering weer een belangrijke vaarroute t.b.v. transport over water.
19 Oude Rijn
De Oude Rijn is een rivier met een lengte van 52 km en begint bij de middeleeuwse kerk in het oude centrum van Harmelen en loopt verder door de provincies Utrecht en Zuid-Holland. Dat hele gebied maakt onderdeel uit van de Rijndelta. De rivier ligt in de vroegere hoofdloop van de Rijn, die vanaf het begin van onze jaartelling de Noordgrens vormde van het Romeinse Rijk (Limes (Romeinse Rijk)) en in juli 2021 tot Werelderfgoed is verklaard. Enige tijd was de loop van de Rijn ook de noordgrens van het Romeinse Rijk. Ook bouwden de Romeinen in die tijd verschillende militaire gebouwen zoals bewakingstorens, grotere en kleinere forten op de oevers.
Niet geheel onterecht want de Rijn was de belangrijkste transportweg voor goederen en bouwmateriaal en er zijn meerdere goed geconserveerde schepen uit die tijd gevonden, waaronder in Zwammerdam een verstevigd vrachtschip voor vervoer van zware lasten met een lengte van 34 meter (romeinse schepen in Zwammerdam). Deze trekschuiten werden vroeger voortbewogen via jaagpaden die langs het water werden aangelegd. Deze jaagpaden worden tegenwoordig vaak benut als fietspad.
Daarnaast zijn de Rijn en haar zijrivieren van oudsher van belang voor de levering van drinkwater, als transportweg voor de Europese binnenvaart en helaas ook vanwege het lozen van afval. Sinds in de jaren tachtig de wetgeving in landen waar de Rijn doorstroomt is aangescherpt, worden de Rijn en Oude Rijn minder gebruikt voor het lozen van ongezuiverd afval. Helaas wordt er nog wel steeds veel geloosd.
In samenwerking met: Hoogheemraadschap van Rijnland