Vaarroute De Gouwe – Oude Rijn
Rijnlandse vaarroutes | Circa 42 km
Route en knooppunten:
- Rivier De Gouwe
- Alphen a/d Rijn schutsluis
- Alphen Aquaduct
- Gemaal Zaanse Rietveld
- Otwegwetering/gemaal Laag Boskoop
- Schutsluis Rijneveld
- Gemaal Th Brans en sluis Den Ham
- Gemaal Omringdijk
- Gemaal Middelburg
- Hefbrug Waddinxveen en gemaal Bloemendaal
- Oude Gouwe door de stad
- Julianasluis
- Boezemgemaal Gouda, Mr. P.A. Pijnacker Hordijk
- Mallegatssluis
- Havensluis
- De Donkere Sluis
- Gemaal Hanepraai
- Gemaal de Hooge Boezem achter Haastrecht
- Goejanverwellesluis
- Dubbele Wiericke
- Oude Rijn richting Bodegraven
- Enkele Wiericke
- Wierickerdijk
- Gemaal Bulaeus Brack bemaling van de gehele Reeuwijkse plassen
- Standbeeld Keizer Barbarossa
- Dikke Molen
- Molenviergang Aarlanderveen
1 Rivier De Gouwe
We volgen de rivier de Gouwe helemaal naar Gouda.
De Gouwe is een gekanaliseerde rivier, die van noord naar zuid de Oude Rijn met de Hollandse IJssel verbindt. De rivier werd in 1139 voor het eerst vermeld in een oorkonde, onder de Latijnse naam Golda. Hierin wordt gesproken over ‘nove culture juxta Goldam’, dat wil zeggen ‘de nieuwe ontginningen aan de Gouwe’. In een latere oorkonde uit 1178 erkent bisschop Godfried dat hij ’terram quandam juxta Goldam’ (zeker het land aan de Gouwe) ten onrechte heeft toegeëigend.
De herkomst van de naam Gouwe is niet met zekerheid vast te stellen. Er bestaan hierover meerdere verklaringen. Een daarvan is dat de naam betrekking heeft op de gouden gloed die het water van de Gouwe, ooit een veenstroom, heeft gehad.
De Gouwe is ook een boezemwater voor Rijnland, wat betekent dat het overtollig water afvoert naar grotere plassen die in verbinding staan met de zee.
2 Alphen a/d Rijn schutsluis
Van de Oude schutsluis die hier vroeger heeft gelegen, is niets meer over. Wat nu nog in gebruik is als noodkering, zijn de grote, langs de oever zichtbare, sluisdeuren die bij calamiteiten kunnen worden gesloten. Een zogenaamde BWO-kering. BWO betekent Bescherming Waterstaatswerken in Oorlogstijd. Pal tegen de Hefbrug die hoog boven het water uitkomt, zijn deze sluisdeuren beschikbaar om bij een eventuele calamiteit de Gouwe af te sluiten van de rest van de Rijnlandse Boezem.
3 Alphen Aquaduct
Een aquaduct is een brug voor een watergang over een weg of over een ander water heen. Het Alphen Aquaduct is aangelegd om de N11 te kunnen aanleggen tussen Bodegraven en Alphen aan den Rijn. Het aquaduct werd geopend in 1998. Zo kon het verkeer onder de Gouwe doorrijden.
4 Gemaal Zaanse Rietveld
Aan de rechterkant zien we gemaal Het Zaanse Rietveld, gebouwd in 2006. In het gemaal staan 2 pompen met een capaciteit van 100m3/min. Het gemaal Zaanse Rietveld bemaalt een divers poldergebied: er is natuur, boomteelt en een deel is nog gewoon landbouwpolder. De polder is ontstaan door meerdere polders samen te voegen, door ruilverkaveling, uitbreiding van de stad Alphen a/d Rijn en bijvoorbeeld de aanleg van de N11.
5 Otwegwetering/gemaal Laag Boskoop
Aan de rechterzijde, bij één van de weinige overgebleven zijtakken van de Gouwe, aan het einde van de Otwegwetering net achter het spoor, staat Gemaal Laag Boskoop. De naam zegt het al, dit gemaal zorgt voor droge voeten in dit laaggelegen deel van Boskoop. Er staat een grote pomp van 98m3/min.
In 1486 stond hier een windmolen die in 1717 werd vervangen door een grondzeiler. Dat is een molen die vanaf de grond bedienbaar is. In 1876, het stoomtijdperk, werd een hulpstoommachine gebouwd om de molen te ondersteunen bij het bemalen van de polder.
In 1915 werd op de fundering van de gesloopte molen een nieuw gemaal gesticht met een zuiggasmotor en een centrifugaalpomp. In 1953 kreeg het gemaal een elektromotor en deze werd ook weer vervangen in 1991. Het gemaal is nog altijd in werking: de pomp staat boven water en wordt eerst vacuüm gezogen voordat hij het water begint te verpompen.
6 Schutsluis Rijneveld
Aan de linkerzijde bij het viaduct ligt sluis Rijneveld, een van de twee sluizen die toegang geeft tot de Gouwepolder. De sluis is in beheer bij het waterschap. Nog niet zo lang geleden werd de sluis nog bijna dagelijks bediend. Het meeste transport in de boomteelt ging over water – nu zijn er meerdere ontsluitingswegen aangelegd in de Gouwepolder, waardoor transport over water bijna niet meer nodig is.
Sluis Rijneveld is overgedragen aan gemeente Alphen aan de Rijn in 2017. Doorvaart moet aangevraagd worden bij de gemeente.
7 Gemaal Th Brans en sluis Den Ham
Net na de hefbrug in Boskoop ligt aan de linkerkant de Sluis Den Ham met daarnaast het gemaal Th Brans. Deze sluis is de tweede toegang tot de Gouwepolder. De sluis stamt uit 1971 en loopt onder de N207 door.
Gemaal Th Brans is gebouwd in de jaren zestig. Nadat een brand het oude gemaal verwoestte, heeft er tijdelijk een oud baggerschip gelegen wat de bemaling van de Gouwepolder uitvoerde. De toenmalige polder bestuurders hebben er samen met de kwekers uit de polder voor gekozen om het nieuwe gemaal met een extra pomp te bouwen. Hierdoor werd de polder minder kwetsbaar. De kwekers legden zelf geld bij om een tweede pomp te betalen. Een unicum! De capaciteit van het gemaal is nu met twee pompen ongeveer 250m3/min.
Het gemaal is genoemd naar een van de bestuurders, Theodoor Brans, als dank voor zijn inzet voor het tot stand komen van het gemaal.
8 Gemaal Omringdijk
Aan de rechterkant passeren we de voorboezem van gemaal Omringdijk, een van de twee poldergemalen die Polder de Noordplas droog houdt. Deze polder strekt zich uit van Waddinxveen tot aan Zoetermeer. Het gemaal is gebouwd in 1966. Er staan twee pompen met een gezamenlijke capaciteit van 260m3/min. Het water moet hier omhoog gepompt worden van 6,30 meter onder NAP naar het peil van de Gouwe wat ongeveer 0,6 meter onder NAP ligt. Vanwege de diepe ligging is het water wat uit deze polder komt vaak relatief ‘zout’. Het Hoogheemraadschap Rijnland is eigenaar van het gemaal, dat nog altijd in bedrijf is.
9 Gemaal Middelburg
Aan de linkerkant staat een relatief klein gemaal met een grote impact. Dit gemaal zorgt voor de bemaling van de Middelburg- en Tempelpolder. Een kleine diepe polder midden in een veengebied. Deze polder is speciaal vanwege de aanvoer van ‘zout’ kwelwater uit de grondwaterlagen. Vanwege deze ‘kwel’-aanvoer spoelt Rijnland de rivier de Gouwe regelmatig door met ‘zoet’ rivierwater. Oorspronkelijk stond hier een molen die de polders droog hield. In 1991 is dit gebouw ervoor in de plaats gekomen.
10 Hefbrug Waddinxveen en gemaal Bloemendaal
De hefbrug in Waddinxveen is een rijksmonument, gebouwd in 1935 en 1936. De brug is gebouwd nadat besloten werd om de vaarweg tussen Amsterdam en Rotterdam te verbeteren. Daartoe moesten de vaarwegen verbreed worden. Dat betekende dat er nieuwe bruggen gebouwd moesten worden. In 1999 werd het gebouw op de lijst van rijksmonumenten gezet als cultureel erfgoed.
De brug is tot twee keer toe beschadigd geraakt: in 1964, toen een contragewicht van 60 ton op het brugdek viel en in 2011, toen het valdeel ineens 30 meter naar beneden zakte door een foute handeling en een stroomstoring. De contragewichten kregen een flinke klap en dat beschadigde het ophangsysteem. In 2012 is de brug 5 maanden gesloten geweest voor verkeer vanwege een grote renovatie.
Na het passeren van de hefbrug in Waddinxveen, zien we aan linkerkant gemaal Bloemendaal. Een leuk detail zijn de blauwe elementen in het gebouw. De twee pompen in het gemaal hebben samen een capaciteit van 168m3/min en bemalen naast de polder Bloemendaal ook een groot gedeelte van Gouda.
11 Oude Gouwe door de stad
Net na de Grote Spoorbrug is de splitsing in de Gouwe zichtbaar. In de dertiger jaren is het Nieuwe Scheepvaartkanaal, ook wel Gouwekanaal genoemd, om Gouda heen aangelegd. Het Gouwekanaal is gegraven in de jaren 1932 tot 1936 in het kader van de werkverschaffing. Werklozen konden zich zo nuttig maken. Zo’n 300 mannen hebben met niets meer dan een schop en een kruiwagen het Gouwekanaal uitgegraven. Toen het kanaal werd opgeleverd, werd de scheepvaart tussen Amsterdam en Rotterdam een stuk makkelijker en sneller. Het Gouwekanaal is nog altijd een druk bevaren kanaal. De Oude Gouwe alleen nog in gebruik voor pleziervaart.
12 Julianasluis
De Julianasluis is aangelegd in de dertiger jaren van de vorige eeuw om de scheepvaart te versnellen. Voor de aanleg van de Julianasluis en het Gouwekanaal voer de scheepvaart door de Goudse binnenstad. Door problemen met sluizen en getij op de Hollandse IJssel kon dit 30 uur duren.
De Julianasluis was in de tijd een belangrijke schakel in het nationale scheepvaartverkeer en van groot economisch belang. Het belang van deze sluis was en is vele malen groter dan de belangen van de stad Gouda alleen. Vele goederen werden en worden vanuit Rotterdam via de Hollandsche IJssel, Gouwe, Aarkanaal naar de noordelijke regionen vervoerd. Zo werden de kerosinetransporten voor Schiphol vele jaren via deze vaarroute vervoerd.
Toen bleek dat de schepen groter werden bleek de Julianasluis te klein. In 2014 is een tweede kolk geopend en de gehele sluis gemoderniseerd, Sindsdien,kunnen grotere en diepere schepen de Julianasluis passeren, o.a. de luxe jachtbouw die rondom de Kaag worden gebouwd.
13 Boezemgemaal Gouda, Mr. P.A. Pijnacker Hordijk
Na het passeren van de Julianasluis, zie je op de Hollandse IJssel aan linkerkant de uitstroomzijde van Boezemgemaal Gouda, ook wel Pijnacker Hordijk gemaal genoemd. Het gemaal is genoemd naar Mr. P.A. Pijnacker Hordijk, dijkgraaf van 1923 tot 1943 van het Hoogheemraadschap Rijnland. Dit gemaal is ook gebouwd in de jaren dertig van de vorige eeuw en is tussen 2013 en 2016 gerenoveerd. De dieselmotoren zijn vervangen door elektromotoren en de inlaatmogelijkheid in het gemaal is geautomatiseerd. Het gemaal kan 2400 m3/min water wegpompen met zijn drie elektromotoren. Het gemaal is daardoor een belangrijke schakel in het drooghouden van het Groene Hart. Daarnaast kan via dit gemaal ook water worden ingelaten vanuit de Hollandse IJssel. Met een capaciteit van ongeveer 2000m3/min kan het water bij vloed vanuit de Hollandse IJssel door het gemaal heen de Gouwe instromen. Hiermee kan Rijnland het peil in de boezem in de zomer op de juiste hoogte houden. Door het inlaten van ‘zoet’ rivierwater verbetert de kwaliteit van het water in de boezemkanalen.
De Hollandse IJssel is een van de drukste vaarwegen van Zuid-Holland met veel grote containerschepen. Het is belangrijk om je hier goed aan de vaarregels te houden.
14 Mallegatssluis
Varend op de Hollandse IJssel zie je aan linkerkant, net na de fabriek van Unichema, de Mallegatsluis. De Mallegatsluis verbindt de Hollandse IJssel met de Gouwe via de Turfsingel en is erkend als gemeentelijk monument. Deze sluis is nog steeds in gebruik maar door de hefdeuren wel beperkt in doorvaarhoogte. Vanaf ongeveer 1400 is er op deze plek al een sluis. Het gebruik van de sluis is vaak omstreden geweest, omdat de stad Gouda veel wilde te verdienen aan de passerende schepen. Tot omstreeks 1936 was dit dan ook een van de drukste sluizen van Nederland. Na de aanleg van de Julianasluis is de Mallegatsluis alleen nog van belang voor pleziervaart en schepen die in de haven liggen.
De naam Mallegat komt van het Middelnederlandse ‘malen’, wat tijd verbeuzelen betekent. In het Mallegat mocht men namelijk wel varen, maar men mocht er vanwege een stedelijk voorschrift niet doorheen varen.
15 Havensluis
Na de Mallegatsluis zie je aan de linkerkant ook nog de restanten van de Havensluis. Deze is aangelegd in 1615 door de stad Gouda om invloed van eb en vloed in de stad te verminderen. Achter de Havensluis lag de Donkere sluis, mogelijk al gebouwd in de 11e eeuw en daarmee de oudste sluis van Gouda. Samen met de in de stad gelegen Amsterdamse sluis, ook wel Amsterdams Verlaat genoemd, werd deze gebruikt om de stad richting Amsterdam te kunnen verlaten. Naast de Havensluis is goed te zien dat er stenen muren zijn aangebracht om hoog water op de Hollandse IJssel te kunnen keren. Deze muren doen nog steeds dienst als hoogwaterkering. De openingen in de muur, zogenoemde coupures kunnen met behulp van balken dichtgezet worden.
16 De Donkere Sluis
Na de aanleg van de Havensluis deed nog een bijzondere bezigheid zijn intrede in Gouda: het schuren. De stad Gouda liet de Donkere Sluis voorzien van kruisdeuren. Door het water vast te houden tussen de Havensluis en Donkere Sluis en daarbij de kruis deuren te gebruiken kon er geforceerd water door de grachten heen gestuurd worden. Hiermee spoelde al het afval in het water naar de Goudse singels, waarna het bij eb weer naar de Hollandse IJssel kon worden geloosd. In 1954 is dit voor het laatst zo uitgevoerd. In 2016 zijn de kruisdeuren van de Donkere Sluis hersteld, waardoor het weer mogelijk werd om te schuren in de Goudse grachten. Het is niet meer mogelijk om dit te doen zoals vroeger. Deze van origine Goudse vinding wordt in de zomer nog regelmatig gedemonstreerd door leden van het Goudse sluiswachtersgilde.
Aan weerszijden van de Julianasluis drijven houten balken langs de sluiswanden. Dit zorgde voor een nieuw gebruik in de sluis: het schuren. De dwarsbalken zorgden ervoor dat de binnenvaartschepen rustig langs de muren konden schuiven zonder wrijfhoutjes te gebruiken. Watersporters vinden het een onhandig systeem.
17 Gemaal Hanepraai
Iets verder langs de dijk ligt de uitstroom van gemaal Hanepraai. Het huidige gemaal heeft een capaciteit van 70m3/min en is een van de twee stadsboezemgemalen. Het andere ligt bij de Mallegatsluis, maar is vanaf de Hollandse IJssel niet zichtbaar. Het huidige gemaal Hanepraai is gebouwd in 1987 als aanvulling op het Mallegatgemaal om het waterpeil in de stad goed te regelen. Voorheen lag hier het oude Boezemgemaal van Rijnland, een stoomgemaal met schepraderen, gebouwd in 1855. Dit is gesloopt in 1943 nadat het nieuwe gemaal Pijnacker Hordijk definitief in gebruik is genomen.
18 Gemaal de Hooge Boezem achter Haastrecht
Gemaal De Hooge Boezem is een stoomgemaal dat in 1872 is gebouwd om de afwatering van de Lopikerwaard via de Vlist op de Hollandse IJssel te mechaniseren. In 1990 raakte het gemaal buiten gebruik toen de afwateringsfunctie werd overgenomen door het gemaal De Keulevaart. Het voormalige gemaal is overgenomen door een stichting, die het gebouw heeft ingericht als museum. De originele machines zijn hierbij behouden gebleven. Het gemaal en de tegenovergelegen machinistenwoning heeft nu de status van Rijksmonument. Het museum is 5 middagen (van woensdag- tot en met zondagmiddag) in de week geopend voor bezoek.
19 Goejanverwellesluis
De Goejanverwellesluis is evenals de Goejanverwelledijk waarschijnlijk genoemd naar de rijke landeigenaar Goede Jan Verwelle. Het kan ook zijn dat de sluis vernoemd is naar de afscheidsgroet van de sluiswachter: “Goed Jan, vaarwel.” De sluis doorsnijdt de Goejanverwelledijk en is gelegen buiten Rijnland in de Lange Weidse Boezem die de verbinding vormt tussen de Rijn en de gekanaliseerde Hollandse IJssel. Al sinds 1366 is op deze locatie een sluis aanwezig. De Lange Weidse Boezem verbindt de Oude Rijn en de Hollandse IJssel.
Boten konden sinds de aanleg van de sluis de verbinding onderhouden tussen Katwijk en de Noordzee of Utrecht, de Vecht en de Zuiderzee. De huidige Goejanverwellesluis is in de 17e eeuw met een brug verrijkt.
De sluis is tot tweemaal toe opengezet om het land onder water te laten lopen: eenmaal in de Tachtigjarige Oorlog tegen de Spanjaarden in 1573 door de watergeuzen en een tweede maal nog geen honderd jaar later in 1672 – het Rampjaar – toen de Fransen het land binnenvielen, waarmee de sluis een politieke en strategische functie kreeg.
De sluis is echter vooral bekend door de aanhouding van prinses Wilhelmina van Pruisen. Prinses Wilhelmina vond dat haar man stadhouder Willem V onvoldoende optrad tegen de patriottische beweging in Nederland. Zij ging in 1787 met haar gevolg per koets van Nijmegen naar Den Haag om steun te verwerven onder de orangisten. De koets zou tegengehouden zijn bij de Goejanverwellesluis door de patriotten. In werkelijkheid vond die aanhouding plaats in de nabijheid van Haastrecht aan de Vlist.
Haar broer, de koning van Pruisen, was dermate verbolgen over het voorval dat hij met een leger van 20.000 man het huis van Oranje te hulp schoot. Vele patriotten ontvluchtten het land en voor enige tijd was het gezag van het huis van Oranje hersteld. Met de Bataafse revolutie van 1794 kwamen de patriotten aan de macht. Willem V en zijn vrouw vluchtten toen naar Engeland, waar zij de voorouders werden van het huidige Engelse koningshuis.
20 Dubbele Wiericke
De Dubbele Wiericke, ook bekend als de Grote Wiericke, is een kanaal dat vóór 1367 gegraven is om het overtollige water van de Oude Rijn te kunnen lozen op de Hollandse IJssel. Het Grootwaterschap van Woerden wilde het water van de Oude Rijn via de Hollandse IJssel lozen en daarom werden de Enkele en Dubbele Wiericke en de Jaap Bijzerwetering gegraven. De Dubbele Wiericke loopt van Nieuwerbrug via Driebruggen naar Hekendorp. Parallel aan de Dubbele Wiericke loopt de Enkele Wiericke.
De Dubbele Wiericke wordt als vaarverbinding tussen de Oude Rijn en de Hollandse IJssel gebruikt en maakt deel uit van de oude Hollandse Waterlinie. Deze oude Hollandse Waterlinie was ooit een ingenieuze militaire verdedigingslinie tegen de Fransen. De linie loopt van het IJsselmeer bij Muiden tot aan de Biesbosch en voorbij Gorinchem.
21 Oude Rijn richting Bodegraven
Linksaf de Oude Rijn op
Van ongeveer de 2e eeuw na Christus tot de 5e eeuw na Christus vormde de Oude Rijn noordelijke de grens van het Romeinse Rijk. Dit was een verdedigingslinie die zich van Katwijk uitstrekte via de Rijn en de Donau tot aan de Zwarte Zee en later zelfs tot India.
Langs de Oude Rijn zijn allerlei Romeinse forten gevonden die tot deze verdedigingslinie behoorden. Een van deze forten is Fort Brittenburg bij Katwijk. Tot in de zeventiende eeuw kwamen de restanten van het fort nog wel eens boven water bij hele lage waterstanden. Een duikexpeditie in de jaren zestig van de vorige eeuw leverde helaas niets op. Het fort is voorgoed verdwenen in de bodem van de Noordzee.
De Oude Rijn is een restant van de vroegere loop van de Rijn. Nadat de Rijn werd afgedamd bij Zwammerdam en daaruit de aftakkingen van de Lek en de Waal ontstonden, slibde de Oude Rijn verder dicht. Met de aanleg van de Nieuwe Waterweg bij Rotterdam, verplaatste de monding van de Rijn zich definitief naar Hoek van Holland.
22 Enkele Wiericke
De Enkele Wiericke (eigenlijk de officiële grens van het Waterschap met Stichtse Rijnlanden) is een 8 km lang kanaal dat is gegraven in 1364. De naam is oorspronkelijk terug te voeren op een klein riviertje, genaamd ‘De Wiericksloot’. Dit riviertje zorgde sinds 1226 voor een natuurlijke afwatering in de Oude Rijn aan de Zuidzijderpolder. Na het afdammen van de Hollandse IJssel bij Vreeswijk, ontstond de mogelijkheid om bij eb af te wateren op deze rivier.
De Enkele Wiericke ligt op de grens van twee waterschappen. De westelijke waterkering (de Prinsendijk) wordt beheerd door het Hoogheemraadschap van Rijnland en de oostelijke kade door het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. De Stichtse Rijnlanden heeft tussen 2013 en 2017 een meerjarig kadeverbeteringsproject uitgevoerd, waarbij de oostelijke kade is opgehoogd en natuurvriendelijker gemaakt. Ook is het kanaal uitgebaggerd en er is een nieuwe sloot aan de oostzijde neergelegd, die extra water kan bergen. In de oostelijke dijk is een houten schot aangebracht, om te voorkomen dat muskusratten een gangenstelsel door de dijk graven. Bij het gemaal Lange Weide, dat water naar de Wiericke oppompt, is een sluisvispassage aangelegd.
23 Wierickerdijk
Om in 1672 de naderende Franse legers een halt toe te roepen, werd een strook land tussen de Zuiderzee en de Biesbosch onder water gezet. Hierdoor werden de polders onbegaanbaar voor vijandelijke troepen. Het water stond ook niet hoog genoeg om erover te varen. Zo ontstond de (Oude) Hollandse Waterlinie. De Waterlinie liep ten oosten van Hoogheemraadschap Rijnland. Rijnlandse polders lagen niet in het inundatiegebied, maar er werd wel afgewaterd op Rijnlandse polders. Deze polders lagen tussen twee parallel lopende afwateringskanalen, de Enkele en de Dubbele Wiericke, en vormden het smalste punt van de Waterlinie.
De Fransen staken daarop de Lekdijk door, waardoor een groot deel van Holland onder water kwam te staan. Om verdere overstroming te voorkomen gaf prins Willem III van Oranje, bevel om in 1673 een dijk langs de Enkele Wiericke aan te leggen. Dit werd de Prinsendijk. Deze dijk moest het gebied beschermen tegen overstromingen.
Hoewel de dijk in Rijnlands gebied ligt hebben zowel Delfland als Schieland tot ver in de 20ste eeuw bijgedragen aan het onderhoud van deze dijk.
24 Gemaal Bulaeus Brack bemaling van de gehele Reeuwijkse plassen
Het gemaal is gesticht in 1892 en kreeg de naam van de voorzitter en secretaris van de Polder Reeuwijk, F.H. Buleaus Brack.
Dit oorspronkelijk door stoom aangedreven gemaal, werd in 1892 aan de Vlietkade in Bodegraven gebouwd in plaats van twee molens die tot dan de polder bemaalden. Verbouwingen en revisies van het gemaal vonden plaats in 1935 (van stoom naar diesel), 1975 en 1992. Het gemaal bemaalt het veenweidegebied in de Polder Reeuwijk en Sluipwijk en een deel van de Polder Willens. De bemaling vindt plaats in samenwerking met het gemaal Burgvlietkade. Dit gemaal zorgt voor de bemaling van de Reeuwijkse Plassen.
Het water wordt opgevoerd met een in 1935 geplaatste centrifugaalpomp met een capaciteit van 196 m3/min. De opvoerhoogte is 1.80 meter. De centrifugaalpomp heeft twaalf schoepen en een toerental van ongeveer 240 omwentelingen per minuut. De pomp wordt aangedreven door een elektromotor. Daarvoor was, sinds 1975, een dieselmotor in gebruik. De bemaling is geheel automatisch.
25 Standbeeld Keizer Barbarossa
Op het kruispunt van de Oude Rijn en de Ziende varen we langs het standbeeld van Keizer Frederik I van Hohenstaufen (1123-1190).
Het beeld is gemaakt door kunstenaar Theo van der Nahmer en in 1965 geplaatst naar aanleiding van de viering van de 800-jarige betrekkingen tussen Holland en Utrecht op waterstaatkundig gebied. Frederik I van Hohenstaufen, bijgenaamd Barbarossa: ‘met de rode baard’, was Rooms-koning van 1152 tot 1190 en keizer van 1155 tot 1190. Hij bemiddelde in een conflict tussen graaf Floris III van Holland en de bisschop van Utrecht, Godfried van Rhenen. Floris III had de Rijn bij Zwammerdam, aan de oostgrens van Holland, afgesloten met een dam om de wateroverlast tegen te gaan door verstopping van de Rijnmond bij Katwijk. De verstopping werd veroorzaakt door de ontginningen van het veengebied.
Deze Zwadenburgdam of Zwammerdam hield het water buiten Holland, tot nadeel van de bewoners aan de Utrechtse kant. Die beklaagden zich bij de Duitse keizer en zij kregen gelijk. In 1165 beval keizer Frederik Barbarossa aan de graaf van Holland de dam te verwijderen. Dit leidde tot een compromis: er werd een opening in de dam gemaakt en elk van de partijen moest een kant van de damopening onderhouden. Over de opening in de dam werd een eenvoudige brug gelegd.
26 Dikke Molen
In 1638 werd voor de Zuid- en Noordeinderpolder een molen gebouwd. Deze brandde af in 1673 en werd in 1674 vervangen door de huidige molen. De Dikke molen is gebouwd door Huybert Pietersz Heynen, meester-molenmaker op “de Oude Watering”. In 1836 kreeg de molen een nieuwe kap.
De Noordeindermolen maalde tot 1870 de beide polders droog, tot hij afbrandde in oktober van dat jaar. De molen werd vervangen door een stoomgemaal. Tot 1929 was De Dikke Molen als schepradmolen in bedrijf. De molen is een grondzeiler met een achtkantige houten bovenbouw. Na 1929 stond de molen een tijd stil en in 1936 werd hij zelfs ontwiekt. In 1941 besloot men de molen wegens oliegebrek en oorlogsactiviteiten weer in bedrijf te nemen.
Na een asbreuk in 1944, hield men de molen tot 1955 op een geïmproviseerde manier in bedrijf. In 1957 werd deze uiteindelijk gerepareerd, maar enkel nog als reserve ingezet bij de polderbemaling.
In 1988 kwam de molen in particulier bezit. Ruim 20 jaar heeft de molen daarna stilgestaan. Na een grote renovatie in 2011 is molen weer in de oude luister hersteld en kan in bedrijf gesteld worden wanneer dit nodig is.
27 Molenviergang Aarlanderveen
De Drooggemaakte Polder wordt bemalen door vier molens: de Ondermolen, de Middenmolen, de Bovenmolen en de Putmolen. Deze molenviergang is de enige nog werkende viergang ter wereld. Trapsgewijs malen de molens het overtollige polderwater steeds 1.25 meter hoger uit de polder naar de Oude Rijn.
In 1785 en 1786 werden de eerste drie molens gebouwd. Later, in 1801, bleek nog een vierde molen nodig: de Putmolen werd gebouwd. De Putmolen, die het diepst ligt, brengt het water omhoog met een vijzel, de andere doen dat met schepraderen. Via de laatste, de Bovenmolen, gaat het water de Oude Rijn in.
De drie eerste molens brandden na 1801 af (1823, 1868, 1924) en werden herbouwd. In 1990 sloeg ook in de vierde molen de bliksem in, waarna deze hersteld moest worden.
De Molengang Aarlanderveen is uniek in de wereld en de enige nog authentiek werkende molengang ter wereld. Het malen gebeurt enkel met behulp van de kracht van de wind, in de molens die door molenaars worden bediend. Alleen wanneer er directe dreiging van het water is (dat weggemalen moet worden) en het windstil is, kunnen de elektrische hulpgemalen van het Hoogheemraadschap van Rijnland bijspringen zodat de polder veilig blijft.
In samenwerking met: Hoogheemraadschap van Rijnland
Meer vaarroutes van Waterkaarten? Ontdek ze hier!