AIS uitgelegd

15 augustus 2025 om 14:40

Regelmatig schrijft Hans van Smartmarine een artikel over techniek in en op de boot. Deze keer gaat dat over AIS.

AIS staat voor Automatic Identification System. Dit systeem verzendt en ontvangt automatisch belangrijke scheepsgegevens, zoals positie, koers en snelheid. Zowel statische als dynamische informatie wordt gecombineerd en via een AIS-transponder (of AIS-transceiver) uitgezonden.

De ingebouwde VHF-zender (Very High Frequency) stuurt deze gegevens uit, waarna AIS-ontvangers ze ontvangen en zichtbaar maken. Zo ontstaat een real-time beeld van het scheepsverkeer, wat de veiligheid op zee én op binnenwater aanzienlijk vergroot.

AIS-ontvanger of transponder?

Een AIS-ontvanger (receiver) ontvangt alleen AIS-gegevens van andere schepen. Een AIS-transponder (transceiver) zendt óók uw eigen gegevens uit.

Tegenwoordig kunt u AIS-informatie ook online bekijken via websites en apps zoals MarineTraffic, VesselFinder of Waterkaarten. Deze informatie is gebaseerd op data van AIS-ontvangers aan land of via satellieten.

Met een AIS-ontvanger aan boord ontvangt u de gegevens direct via uw VHF-antenne, zonder vertraging, binnen het bereik van uw antenne. Met een transponder zendt u ook uw eigen scheepsgegevens uit, zodat andere schepen u kunnen zien.

Let op: apps zoals Waterkaarten kunnen uw positie via internet delen met andere gebruikers van dezelfde app. Maar dit is géén AIS: schepen met een echte AIS-ontvanger of plotter zien u dan niet, tenzij u ook een AIS-transponder aan boord heeft.

Welke AIS-oplossing moet ik kiezen?

Wij raden een AIS-transponder aan, zodat u niet alleen andere schepen ziet, maar zij u ook. (Online-)AIS ontvangen via een app is prima voor een sloep of dagtochtjes, maar vaart u langere tochten met een zeil- of motorboot, dan is een transponder veel veiliger.

Hoewel AIS voor schepen onder de 20 meter in Nederland niet verplicht is, wordt het sterk aangeraden – zeker op drukke vaarwegen of bij slecht zicht. Transponders worden bovendien steeds betaalbaarder en zijn een waardevolle investering in veiligheid.

Handig: in de Waterkaarten app kunt u sinds enige tijd uw eigen AIS-apparaat (klasse A en B) koppelen via een draadloos wifi-netwerk, en zodoende live de data zien direct op de kaart in de app.

Lees over onze unieke samenwerking met Waterkaarten >

Wat is het verschil tussen AIS Class A en Class B?

Class A is verplicht voor beroepsvaart en zeeschepen die onder het SOLAS-verdrag vallen.
Class B is bedoeld voor pleziervaart en kleine beroepsvaartuigen.

Wat betekent 2 watt en 5 watt?

2 watt transponders gebruiken meestal CS (Carrier Sense) techniek. Deze transponders vallen onder AIS klasse B (CS-B).

Ze “luisteren” of het kanaal vrij is voordat ze zenden (Carrier Sense).
Deze techniek is eenvoudiger en goedkoper, maar kan leiden tot vertraging als het druk is op het kanaal (bijvoorbeeld in havens).

5 watt transponders gebruiken SOTDMA (Self-Organized Time Division Multiple Access) techniek.

Dit is dezelfde technologie die gebruikt wordt in AIS klasse A transponders (verplicht op beroepsvaart).
Deze transponders reserveren zelf een tijdslot voor het zenden van data, waardoor er geen wachttijd of vertraging is.
Deze versie van klasse B wordt ook wel klasse B+ of klasse B SOTDMA genoemd.

Waarom een AIS-transponder met wifi?

Een AIS-transponder met wifi (of een verbinding via een wifi-multiplexer) stuurt AIS-data draadloos naar uw tablet, smartphone of laptop. Zo ziet u AIS direct op uw nav-app, zonder kabels.

Sommige modellen hebben ook Bluetooth, waarmee u de instellingen draadloos kunt programmeren.

GPS data

Wij stellen onze AIS-transponders standaard zo in dat ze niet alleen AIS-gegevens, maar ook GPS-positie draadloos via wifi versturen. Dat is vooral handig voor iPads zonder ingebouwde GPS (de WiFi-only modellen). Dankzij deze instelling ziet u uw exacte positie toch gewoon in uw navigatie-app, zonder extra kabels of accessoires – en met de nauwkeurigheid van een volwaardige GPS-ontvanger.

NIEUW! Waterkaarten-deal: AIS Transponder met wifi >

Heb ik toestemming nodig om AIS te gebruiken?

AIS-ontvanger: Nee. U heeft géén vergunning of certificaat nodig. Het apparaat zendt niet uit, maar luistert alleen.
AIS-transponder: Ja. U heeft een basiscertificaat marifonie nodig én een MMSI-nummer, aan te vragen bij de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI, voorheen Agentschap Telecom). Omdat de transponder VHF-signalen uitzendt, wordt dit gezien als zendapparatuur.

Wat is ATIS en MMSI, en wanneer heb ik welke nodig?

ATIS (Automatic Transmitter Identification System) is verplicht op de meeste binnenwateren van Europa. Bij elke uitzending wordt automatisch een unieke identificatiecode meegestuurd. Alleen nodig bij zendapparatuur (zoals marifoon) op binnenwater.
MMSI (Maritime Mobile Service Identity) is een uniek nummer dat je nodig hebt voor digitale communicatie via AIS of marifoon met DSC (Digital Selective Calling).

Wanneer heb ik wat nodig?

Gebruik	ATIS	MMSI	Certificaat
Alleen luisteren (AIS-ontvanger)	Nee	Nee	Nee
Marifoon	Ja	Nee	Ja
AIS-transponder	Nee	Ja	Ja

Let op: voor elk zendend apparaat heeft u minimaal het Basiscertificaat Marifonie nodig.

Is AIS verplicht?

Voor pleziervaartuigen < 20 meter is AIS niet verplicht in Nederland, maar wel aanbevolen.

AIS is wel verplicht in de volgende gevallen:

Beroepsvaart op binnenwateren (bijv. vrachtschepen, passagiersschepen)
Zeevaart: commerciële schepen >300 GT (SOLAS-regels)
Pleziervaartuigen >20 meter op bepaalde vaarwegen, zoals de Rijn

Andere landen en gebieden

In sommige landen (zoals Duitsland en België) gelden aanvullende regels – ook voor kleinere pleziervaartuigen op drukke vaarwegen. In de haven van Antwerpen is AIS verplicht. Controleer dus altijd de regels van het gebied waar u vaart.

In welke landen is AIS wél verplicht voor pleziervaart?

In Nederland is AIS alleen verplicht voor pleziervaart >20 meter op bepaalde vaarwegen (zoals de Rijn). In andere landen gelden soms strengere regels, bijvoorbeeld:

Duitsland: AIS verplicht voor pleziervaartuigen >20 meter, en op sommige drukke vaarwegen ook voor kleinere schepen.
België: AIS verplicht voor pleziervaartuigen >15 meter of met een DSC-marifoon.
Oostenrijk en Zwitserland: AIS verplicht op bepaalde meren en rivieren.
Frankrijk: Nog geen algemene verplichting, maar dit verandert mogelijk in de toekomst.

Controleer altijd de actuele regelgeving van het land of vaargebied waar u naartoe gaat. Zo is AIS verplicht in de haven van Antwerpen.

Heb ik een aparte antenne nodig voor AIS?

Een AIS-transponder heeft een VHF-antenne nodig. U kunt hiervoor een aparte antenne plaatsen, maar u kunt ook een antenne-splitter gebruiken om uw marifoon-antenne te delen met de AIS. Let op dat u dan een actieve splitter gebruikt die speciaal geschikt is voor zenden én ontvangen, anders kun u uw apparatuur beschadigen.

Hoe ver reikt een AIS-signaal gemiddeld?

Het bereik van AIS hangt af van de hoogte van uw antenne en van die van andere schepen. Gemiddeld is het bereik op binnenwateren en langs de kust zo’n 8 tot 20 nautische mijl (15–37 km). Op open zee, met een hoge mast of antenne, kan dit oplopen tot 30 mijl of meer. Satelliet-AIS kan nog verder reiken, maar dat werkt anders.

Hoe betrouwbaar is AIS bij slecht weer of in drukke gebieden?

AIS is over het algemeen zeer betrouwbaar, ook bij slecht weer. De gegevens worden digitaal via VHF uitgezonden, wat weinig gevoelig is voor regen of wind. In drukke gebieden (zoals havens of populaire vaarwegen) kan het echter voorkomen dat niet alle berichten doorkomen, vooral bij Class B-transponders met 2 watt zendvermogen. Daarom is in druk vaargebied 5 watt aan te raden.

Wat is het verschil tussen terrestrische AIS en satelliet-AIS?

Terrestrische AIS is wat u zelf aan boord ontvangt via VHF-antenne – realtime, in uw directe omgeving (typisch tot 20–30 mijl).
Satelliet-AIS wordt door satellieten opgevangen, die signalen van schepen wereldwijd verzamelen. Deze data ziet u op sites zoals MarineTraffic of VesselFinder, maar met enige vertraging.

Voor navigatie aan boord is terrestrische AIS het meest geschikt vanwege de directe en actuele gegevens.

Wat moet ik doen als ik mijn schip verkoop – blijft mijn MMSI geldig?

Nee. Het MMSI-nummer is gekoppeld aan het schip én aan u als eigenaar. Verkoopt u uw schip, dan moet u:

De registratie van het MMSI-nummer laten verwijderen bij Agentschap Telecom
De nieuwe eigenaar moet zelf een nieuw MMSI aanvragen

Zo voorkomt u dat uw gegevens nog worden uitgezonden door iemand anders.

Als u uw marifoon en/of AIS transponder meeneemt naar uw nieuwe schip, dan moet u de nieuwe naam en gegevens (afmetingen) doorgeven aan de RDI en vergeet dit ook niet aan te passen in uw marifoon en AIS transponder!

Zet ik mijn AIS altijd aan, ook als ik stil lig?

Ja, het is verstandig om uw AIS-transponder altijd aan te laten staan, ook als u voor anker ligt. Zo blijft u zichtbaar voor andere schepen en voorkomt u aanvaringsrisico’s, vooral bij slecht zicht of druk vaarverkeer.

Kan ik mijn AIS tijdelijk uitzetten (bijv. om privacyredenen)?

Ja, u kunt uw AIS-transponder uitschakelen, maar dit is niet aanbevolen tenzij er een geldige reden voor is (bijvoorbeeld in risicogebieden waar u niet gevonden wilt worden). Houd er rekening mee dat u onzichtbaar wordt voor andere schepen en dat dit uw veiligheid vermindert.

In sommige situaties, zoals bij deelname aan wedstrijden, mag AIS tijdelijk uitgezet worden – maar dan wel conform de reglementen van die wedstrijd.